फुलांची बाग

लेखिका: अश्विनी मोकाशी ©

भारतीय संत साहित्य तत्त्वज्ञानाच्या विद्यार्थ्यांसाठी फार आकर्षक आहे. साहित्य, आध्यात्मिक ज्ञान, कविता, संगीत यांची ही एक आनंददायी आणि अमर कला आहे. शतकानुशतके आपण त्यांचे लिखाण आश्चर्याने आणि कृतज्ञतेने वाचत राहतो.

संत कबीर दास हे पंधराव्या शतकातील उत्तर भारतातील एक आध्यात्मिक कवी होते. अनेक भारतीय गायक अभिमानाने कबीरांचे दोहे गातात. त्यांच्या उर्दूमिश्रित हिंदी दोह्यांचा इंग्रजीत अनुवाद आधुनिक काळातील प्रतिभावान साहित्यिक आणि साहित्याचे नोबेल पारितोषिक विजेते रवींद्रनाथ टागोर यांनी केला आहे. हा अनुवाद १९१५ साली प्रसिद्ध झालेल्या ‘कबीरांच्या १०० कविता’ या टागोरांच्या पुस्तकात आढळतो.

संत कबीर अनाथ होते आणि एका मुस्लिम कुटुंबाने त्यांचे संगोपन केले. पुढे ते हिंदू गुरूंचे शिष्य बनले. त्यांच्या कवितेत हिंदू आणि मुस्लिम आध्यात्मिक संकल्पनांचे सुंदर विश्लेषण सापडते आणि ते केवळ संत कबीरच करू शकतील असे वाटते. ते १५ व्या शतकातील भारताच्या धार्मिक ऐक्याचे प्रतीक बनले. त्यांच्या आध्यात्मिक कवितेत विविध अनुभवांचे वर्णन करण्यात आले आहे, जे भारतातील इतर अनेक संतांशी सहमत आहे असे वाटते.

आज आपण संत  कबीरांच्या ‘बागो ना जा रे ना जा’ या कवितेचा विचार करणार आहोत. त्या ग्रंथाचे सौंदर्य वाचकांपर्यंत पोहोचवण्यासाठी, एकतर पुनःश्च अनुभवलेला आनंद म्हणून किंवा या आध्यात्मिक कवितेच्या आकर्षक जगाची प्रस्तावना म्हणून आपण बघूया.

टागोरांचा अनुवाद खालीलप्रमाणे आहे:

फुलांच्या बागेत जाऊ नकोस!

हे मित्रा! तिथे जाऊ नकोस;

तुमच्या शरीरात फुलांची बाग आहे.

कमळाच्या हजार पाकळ्यांवर बसा आणि या अनंत सौंदर्याकडे नजर टाका.

विश्लेषण:

सहसा, देव आपल्या अंतर्यामी कसा आहे याविषयी संत बोलतात. संत कबीर दास म्हणताहेत की फुलांची बाग आपल्यामध्ये आहे. आपण जे काही शोधत आहोत ते आपल्यामध्ये आहे असे सुचवण्यासाठी उपमेचा हा अतिशय लाक्षणिक उपयोग आहे. कोणी त्याला देव किंवा आध्यात्मिक अनुभव किंवा आत्मसाक्षात्कार म्हणू शकतो. हा अनाकलनीय सौंदर्याचा अनुभव आहे. अनेक वर्षांच्या ध्यानानंतर जो कोणी स्वतःमधील सुंदर बाग शोधतो त्याला याचा अनुभव घेता येतो. ज्याप्रमाणे कस्तुरी मृगाला आपल्या सुवासाचा उगम आपल्याच नाभीत आहे याची कल्पना नसते, त्याप्रमाणेच आपल्याला आत्मशक्तीची कल्पना लवकर उमजत नाही.

संत कबीर त्याला कमळाच्या एक हजार पाकळ्या म्हणतात. तंत्रयोगिक परंपरेत याला ‘सहस्र’ असेही म्हणतात. हे  शुद्ध चैतन्याच्या मुकुटचक्राला जागृत करते. गीतेतही अशाच अनुभवाचे वर्णन आनंदाचे वर्णन म्हणून सांगितले आहे. भगवान बुद्ध त्यालाच ‘निर्वाण’ असा शब्द वापरतात.

भारतातील संतांनी आपल्या कवितेच्या माध्यमातून हे ज्ञान सर्वांना उपलब्ध करून दिले आणि सोप्या पद्धतीने त्यांना समजावून द्यायचा प्रयत्न केला. त्यांचा सात्त्विक आनंद आणि शांती सर्वसामान्य लोकांना भारावून गेली. त्यांना आध्यात्मिक अनुभव नसले तरी ते स्वतःच्या अंतर्यामी फुलांची बाग शोधण्याच्या कल्पनेकडे आकर्षित झाले यात शंका नाही.

फुलांची बाग ही अंतर्यामी असलेल्या प्रेम, सुख आणि शांतीचे प्रतीक आहे.

IF YOU HAVE A QUESTION ABOUT ANY LIFE OR CAREER ISSUES,

PLEASE CONTACT US AT PHILOSOPHYANDHAPPINESS@GMAIL.COM, OR

CALL US AT 609-250-2526, OR

REACH US ON THE FACEBOOK PAGE ‘PHILOSOPHY AND HAPPINESS’.